Nurkowanie pod lodem

Tortuga

Nurkowanie podlodowe (a może nurkowanie pod lodem) - to jedno z najbardziej atrakcyjnych sposobów nurkowania w naszych Polskich jeziorach (w okresie zimy widoczność jest najlepsza może dochodzić nawet do 20m). Atrakcyjny a zarazem wymagający, wymaga dokładnego zaplanowania zaczynając od zebrania grupy, poprzez przygotowanie i skonfigurowanie sprzętu do wybrania miejsca nurkowania i wykonanie przerębla, a na prawidłowym przeprowadzeniu nurkowania kończąc.

Definicja nurkowania pod lodem:
Nurkowanie pod lodem, w którym bezpośrednie wyjście na powierzchnię wody jest ograniczone przez taflę lodową. Nurkowanie prowadzone jest z przerębla lub naturalnej przerwie w ciągłości lodu.

Musimy pamiętać o następujących ograniczeniach.

* odległość od przerębla max 30m
* głębokość nurkowania max 20-25m
* nurkowie nurkują w parze (nurkowanie partnerskie)
* nurek jest na linie asekuracyjnej, na końcu której jest asekuracja odpowiednio przeszkolona , będąca w stanie w razie potrzeby szybko i bezpiecznie wyciągnąć parę nurkującą na powierzchnię.
* lina asekuracyjna umożliwia szybkie wyciągnięcie nurka/nurków w czasie 0,5-1min oraz posiada odpowiednią wytrzymałość (300kg??)
* nurek jest przypięty do uprzęży znajdującej się pod KRW
* połączenie nurka z liną jest pewne, nie jest możliwe samoistne odpięcie, odwiązanie (odpowiednie karabinki, węzły - proponuję ósemkę podwójną i dwa karabinki)

Dodatkowo jak nasza konfiguracja sprzętowa nie spełnia ogólnie przyjętych wymogów w nurkowaniu pod lodem (nurkujemy na konfiguracji standard) należy dodatkowo stosować się bezwzględnie do następujących zasad:

* jak zamarzł automat to nie wyciągamy go ust, z zamarzniętym automatem płynę do przerębla i tam rozwiązujemy problem.
* jak automat nie podaję to korzystam z dodatkowego automatu partnera (instruktora)
* jak nie wiem co się dzieje wracam do przerębla i tam rozwiązuje problem
* jest z nami osoba o sporym doświadczeniu w nurkowaniu pod lodem (np. instruktor)
* samodzielnie nigdy nie wchodzę z takim zestawem pod lód!

Zanim rozpoczniesz nurkowania tego typy należy przejść odpowiednie przeszkolenie. Z działających na polskim rynku organizacji szkolenie tego typu oferuje zarówno CMAS PL1 jak i PADI. Kurs składa się z wykładów oraz dwóch do czterech nurkowań.

Rodzaje lodu

Lód, tlenek wodoru, czyli woda, w stałym stanie skupienia. W zależności od temperatury i ciśnienia opisano dokładniej 8 odmian polimorficznych lodu. Proces powstawania lodu składa się z kilku etapów.

Początkowo wokół jąder krystalizacji tworzą się drobniutkie kryształy w formie dysków, które łączą się ze sobą i powodują powstawanie tzw. igieł lodowych . Igły lodowe łączą się na powierzchni wody i tworzą cienką błonę lodu w formie plam lub cienkiej powłoki. Zamarzająca masa grubieje, powstaje lód wodny. W jeziorach głębokich i o dużej objętości proces powstawania lodu powstaje później, niż w zbiornikach płytkich i o dużej powierzchni.

Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje lodu jeziornego :

* czysty lód - przeźroczysty, o krystalicznej strukturze, tworzy się w temperaturach powietrza poniżej zera stopni Celsjusza,
* mętny lód - mętno biały, nieprzezroczysty, powstaje w wyniku topnienia górnej warstwy lodu czystego na skutek podwyższenia temperatury. Zmiana barwy wiąże się z obecnością pęcherzyków powietrza,
* lód śniegowy - tworzy się przy kolejnym topnieniu i zamarzaniu śniegu zalegającego na pokrywie lodowej. Warstwa ta przeważnie na polskich jeziorach nie przekracza kilku centymetrów ale w górach gdzie opady śniegu są znacznie większe, może osiągać znaczą grubość 2-3m (np. na Czarnym Stawie nad Morskim Okiem)

Grubość nośna lodu która umożliwia:

* przemieszczanie się jednej osoby wynosi 4-8cm,
* jeżeli grubość jest większa 8-15cm lód może utrzymać kilka osób znajdujących się w jednym miejscu. Jest to jednak za mało aby bezpiecznie przebywać na krawędzi przerębli.
* w pełni bezpieczna grubość dla nurkowań pod lodem wynosi 15-20cm.
* kiedy grubość lodu wynosi ponad 30cm mogą bezpiecznie przemieszczać się po nim pojazdy.

Powyższe wartości są prawdziwe jeżeli temperatura otoczenia jest równa lub mniejsza od 0 stopni Celsjusza. Jeżeli temperatury są dodatnie następuje zmniejszenie wytrzymałości lodu i podane grubości należy; zwiększyć o 1/4.
Ciężar właściwy lodu powstałego z wody słodkiej wynosi w temp -10C ok. 0,92kg/l i zmienia się w minimalnych granicach pod wpływem temp. Jeżeli w lodzie znajdują się bąbelki powietrza to jego ciężar jest mniejszy.
Ciężar słodkiej wody wynosi ok. 1kg/l wiec łatwo obliczyć że 8% lodu będzie wystawać ponad poziom wody.
Gęstość lodu słodkiego ze spadkiem temp maleje, ale gdy temperatura powietrza obniża się poniżej -15°C, lód - który początkowo powiększał swoją objętość zaczyna intensywnie kurczyć się co prowadzi do jego pękania z hukiem.

Ważnym parametrem dla nurków jest twardość lodu, od tej właściwości zależy ile czasu zajmie wykonanie przerębla.

Występują również inne odmiany:

* Śryż - niewielkie kryształki lodu, tworzące się w okresie zimowym w wodzie rzek płynących i na morzu, gdy temperatura wody osiągnie wartość nieco niższą od 0°C. Powstawanie śryżu jest pierwszym etapem tworzenia się pokrywy lodowej na rzece. W wodzie morskiej śryż dłużej utrzymuje się w postaci półpłynnej (nie scalonej) z uwagi na zasolenie.
* Lód przybrzeżny - lód brzegowy, lód narastający przy brzegu rzek, jezior, mórz, gdzie ruch wody jest niewielki. Często jako lód przybrzeżny określa się lód morski wyrzucony na brzeg przez fale, prądy czy przypływ.
* Lód denny - lód tworzący się na dnie szybko płynących rzek w czasie mroźnych, bezchmurnych nocy. Ochładzanie dna rzeki następuje szybko, powodując narastanie dużej ilości gąbczastego lodu. Lód denny mimo mniejszego ciężaru właściwego odrywa się od podłoża dopiero w wyniku podmycia przez nurt lub ogrzania promieniami słonecznymi. Jest często przyczyną uszkodzenia śluz, przystani, elektrowni wodnych oraz powoduje powodzie.
* Lód morski - lód tworzący się na powierzchni mórz i oceanów w średnich szerokościach geograficznych (sezonowo) i w wyższych szerokościach geograficznych (trwała pokrywa lodowa). Lód morski powstaje w wodzie o temperaturze ok. -2°C (przy zasoleniu 35�) i tworzy pola lodowe, które są unoszone przez prądy morskie (lód dryfujący).

Polimorfizm -wielopostaciowość, występowanie tej samej substancji w kilku odmianach różniących się własnościami fizycznymi lub chemicznymi.

Wybór miejsca nurkowania

nurkowanie pod lodem Bardzo ważną sprawą jest wybór miejsca nurkowania. Od tego, zależy atrakcyjność naszego nurkowania, obszar penetracji jest mocno ograniczony zasięgiem liny, miejsce zbyt płytkie, spowoduje szybkie podniesienie osadu z dna i nurkowanie przy zerowej widoczności, miejsce zbyt głębokie spowoduje, że dna w ogóle nie zobaczymy. Wybierajmy mądrze, aby miejsce naszej penetracji było bezpieczne oraz ciekawe.

Narzędzia do wykonania przerębla

Świder do lodu (powiększony świder stolarski z wymiennymi ostrzami na końcu) - pozwala wykonywać otwory w lodzie o średnicy ok.10cm. Doskonały do wykonywania otworów próbnych w celu określenia grubości lodu.

Piła "moja-twoja" z systemem balastu, duża piła do ciecia drzewa zakończona po obu stronach rączkami. Dla potrzeb nurkowych do jednego końca należy przymocować obciążniki w celu grawitacyjnego przemieszczania się piły w dół w czasie ciecia. Balast powinien wynosić ok. 5kg (czym więcej tym piła łatwiej będzie się zagłębiała w lodzie ale ciężej będzie się ja wyciągało należy zachować więc rozsadek w tym względzie

Piła mechaniczna umożliwia wykonanie przerębla szybko i efektywnie bez zbytniego zmęczenia. Należy stosować piłę o odpowiednio długim ostrzu aby było w stanie przeciąć całą grubość lodu. Do smarowania ostrza należy stosować olej roślinny o niskim punkcie zamarzania (smar używany standardowo może być szkodliwy dla środowiska oraz sprzętu nurkowego). osoba obsługująca piłę powinna mięć okulary ochronne oraz doświadczenie w wycinaniu przerębla.

Szufla najlepiej z nawierconymi otworkami o średnicy 10-20mm, umożliwia oczyszczenie przerębla z drobnych kawałków lodu. Doskonała do odgarnięcia śniegu,

Kotwica składana mała bardzo popularna ze względu na niewielki rozmiar i łatwość przechowywania. Służy do wyciągania wyciętych dużych kawałków lodu.

Deski są używane do zabezpieczenia krawędzi przerębla, ale mogą się również przydać do jego wykonania (wyznaczenie obrysu przerębla, czy umożliwienia pewnego stanięcia osobą które go wykonują).

Łom - nigdy nie wiadomo czy nie będzie potrzeby wycinania czegoś z lodu. Przy małej grubości lodu (10-15cm) łom może być jednym z najbardziej właściwych przedmiotów do wykonania przerębla.

Wykonanie przerębli i likwidacja po nurkowaniu.
Wykonanie przerębli - nie jest trudne, jeżeli dysponujemy odpowiednim sprzętem. Oczywiście, czym grubość lodu jest większa, tym problem większy.

Sprzęt nurkowy do nurkowania pod lodem

Dokładnie należy przyjrzeć się sprzętowi jakim dysponują nurkowie. Nie wszystkie elementy naszego wyposażenia nadają się do nurkowania pod lodem. Aby niczego nie przeoczyć sprawdź czy wszystkie elementy są właściwe. Sprawność sprzętu to jedno a jego właściwa konfiguracja to drugi aspekt sprawy, bardzo ważny, należy się z nim dokładnie zapoznać.

Bardzo ważne, aby cały sprzęt biorący udział w nurkowaniu pod lodem, był w dobrym stanie technicznym oraz posiadał coroczne przeglądy. Szczególną uwagę należy zwrócić na automat oddechowy, butlę oraz systemy mocowań w KRW. Niska temperatura wpływa niekorzystnie na wszystkie elementy wykonane z gumy czy plastiku. W skrajnym przypadku może zmienić ich właściwości na tyle, że z giętkich i wytrzymałych zmienią się na sztywne i kruche, co spowoduje ich zniszczenie nawet w tak typowych sytuacjach jak zapinanie czy odpinanie.

Odpowiedni skafander tzn. taki który będzie chronił nas przed zimnem, woda posiada temperaturę 0-4C więc w grę wchodzi skafander suchy szczególnie polecany, oraz gruby skafander mokry 7mm (półsuchy)

Butla lub zestaw butlowy powinien być przed sezonem zimowym przeglądnięty, powinna być usunięta z butli woda a sama butla dokładnie wysuszona. Dobrze jest wymienić wszystkie o-ringi w zaworze butli. Bardzo ważną sprawa jest konfiguracja zestawu butla+automat+KRW.

Automat oddechowy jak i octopus, musi spełniać normę EN 250 i posiadać zabezpieczenie przed zamarzaniem zewnętrznym pierwszego stopnia.

Krw (BCD) odpowiednia do stosownego skafandra może być typy jacket lub skrzydło. Bardzo ważne aby wszystkie klamry były sprawne i wykonane z odpowiedniego materiału, nie zmieniającego właściwości pod wpływem niskich temperatur.

System balastowy zależny od rodzaju skafandra . Należy zwrócić szczególną uwagę na prawidłowe jego zamocowanie, przypadkowe odpięcie może spowodować niekontrolowane wypłyniecie i uderzenie głowa o lód.

ABC takie jak w innych rodzajach nurkowania z ta uwagą, że zaleca się się, aby fajka była odpięta od maski i schowana w kieszeni KRW. Uniknie się w ten sposób przypadkowego zaplatania fajki o linę oraz przypadkowego zerwania maski.

sekator - w mało prawdopodobnej sytuacji zaplatania się jednocześnie w linę i przedmiot znajdujące się pod wodą, umożliwia wycięcie z krępujących więzów. Używanie sekatora jest bardziej poręczne oraz szybsze niż użycie noża. Obsługa sekatora wymaga tylko jednej ręki natomiast noża najczęściej dwóch.

nóż - do cięcia lin specjalnie się nie nadaje, kto nie wierzy niech sam spróbuje. Nożem można próbować przebić się przez lud i jest to możliwe przy lodzie do 10cm bez problemy, przy lodzie 15cm z dużym trudem, przy grubszym praktycznie niemożliwe. Grubszy lód niż 15cm można przebić kiedy mamy do czynienia z mętnym wiosennym lodem, kiedy łatwo się krusz można się nawet przebić przez warstwę lodu półmetrowego.

nóż do sieci - kołowrotek posiada cienką linkę, nieprawidłowa obsługa kołowrotka może prowadzić do zaplątania się linki. W niektórych przypadkach przecięcie linki kołowrotka może być jedynym sposobem. Nóż do sieci może być dobrym rozwiązaniem.

Latarka może być niezbędna w celu doświetlenia przedmiotów znajdujących się głębiej lub oddalonych od przerębla, szczególnie gdy warstwa śniegu znajdująca się na lodzie jest gruba. Należy pamiętać, że niska temperatura obniża sprawność baterii i akumulatorów.

komputer nurkowy - służy tak jak w innych rodzajach nurkowania do określenia dekompresji. należy sprawdzić poziom naładowania baterii jeszcze w domu aby na miejscu nurkowania nie zostać niemiło zaskoczonym. Pamiętajmy że niższa temperatura powoduje spadek naładowania baterii nawet o 20%.

Zegarek - jest niezbędny do określenia czasu nurkowania. Spora część nurkowania będzie odbywała się na małych głębokościach (tuż pod powierzchnią lodu), będzie to powodowało że komputery nurkowe nie będą liczyły czasu nurkowania. Komputery firmy Uwatec liczą czas jeżeli głębokość jest większa od 1,2m a firmy Suunto 1,5m.

kołowrotek nurkowy Kołowrotek wykorzystywany do autoratownictwa lub nurkowania samodzielnego. Kołowrotek musi posiadać blokadę przesuwu linki. Linka w kołowrotku powinna mieć długość ok. 50m i grubość ok. 5mm. Stosowanie linek o przekroju <=2mm i o małej wytrzymałości może doprowadzić do zerwania lub przetarcia linki.

śruba do lodu śruby lodowe używana razem z kołowrotkiem do autoratownictwa. Śrubę z kołowrotkiem łączymy przy pomocy karabinka z zabezpieczeniem.

Kask chroni głowę przed nagłym i niespodziewanym kontakcie z lodem - może być bardzo przydatny.

kompas nurkowy Kompas nurkowy umożliwia łatwiejszą orientację pod wodą, może być nieoceniony w bardzo mało prawdopodobnej sytuacji rozwiązania się liny. Pamiętajmy aby używać kompas przez całe nurkowanie, zwiększy to poczucie bezpieczeństwa. Zasady korzystania z kompasu powinny być znane każdemu nurkowi pod lodem.

Właściwa konfiguracja sprzętowa do nurkowania pod lodem

Konfiguracja sprzętowa, czyli zestaw: automat oddechowy, zestaw butlowy i KRW jest bardzo ważny. Istnieją przynajmniej dwa podstawowe stanowiska w tej dziedzinie:

* jedno że należy mieć jak najbardziej rozbudowany zestaw (jest bardziej niezawodny)
* a druga, że sprzęt powinien być jak najbardziej typowy (można w pełni go wykorzystać bo dokładnie go znamy, zna go również nasz partner .

Trzy kompletne automaty, tzn trzy pierwsze i trzy drugie stopnie. Każdy automat musi spełniać wymogi określone w temacie sprzęt do nurkowania pod lodem, oczywiście jest zalecane użycie bardziej rozbudowanych zestawów jednak pod jednym warunkiem: że my oraz nasz partner potrafi z niego korzystać. Powyższa konfiguracja oznacza, że tylko jeden nurek posiada dwa automaty, ale każdy posiada butle i KRW.

Sprawa odpowiedniej konfiguracji nierozerwalnie łączy się z ilością posiadanych środków finansowych, jednak myślę że trudno przecenić własne bezpieczeństwo. Kilka zestawów zwiększających bezpieczeństwo, przedstawiam na stronie rozbudowane konfiguracje sprzętowe. Zapoznanie się z nimi jest konieczne przed dalsza lekturą. Pamiętajmy jednak, że nie wystarczy założyć "lepszy zestaw" na plecy, należy umieć z niego prawidłowo korzystać. Niski poziom obsługi może być bardziej niebezpieczny niż posiadanie "prostszego zestawu".

Zamarzanie automatów oddechowych

Zamarznięcie automatu oddechowego w trakcie nurkowania pod lodem może doprowadzić do sytuacji bardzo niebezpiecznej, należy więc pamiętać, że do zamrożenia automaty oddechowego doprowadzamy My sami przez zbyt szybkie oddychanie. Oczywiście czynniki zewnętrzne również są ważne.

Sprzęt asekuracyjny

lina asekuracyjna - dla pary nurkującej - zalecana lina miękka (sztywne liny nie pozwalają prowadzić asekuracji w sposób prawidłowy) pływająca w jaskrawy wzorek (łatwiej ocenić prędkość przesuwania się liny) średnica 10-12mm, długość umożliwiająca odpłynięcie pary nurkowej na odległość; do 30m od przerębla (biorąc pod uwagę że należy ja przywiązać w pewny sposób do stałego element oraz wykonać kilka węzłów do przypięcia dwóch nurków jej długość powinna wynosić ok. 40m). Dobrze jeżeli lina posiada markery długości, można je umieścić co 5m. Robi się to w bardzo prosty sposób owijając linę taśmą izolacyjną (taśma nie powinna pogrubiać liny ani jej usztywniać). Większa średnica liny powoduje że: lina się mniej plącze, jeżeli już to nastąpi łatwiej ja rozplątać. Zobacz również na hasło prawidłowe przywiązanie liny.
lina ratownicza - dla pary ratowników - zalecana lina jak wyżej o dwukrotnie większe długości. Zobacz również na hasło prawidłowe przywiązanie liny.
uprząż - może być na całe ciał lub tylko na klatkę piersiową. Ubiera się są bezpośrednio na skafander, powinna dobrze dopasowana i jednocześnie wygodna.
Karabinki - do połączenia liny asekuracyjnej z uprzężą, mogą być:

* z zabezpieczeniem zakręcanym lub przekręcanym, zapewniają pewne połączenie i zabezpieczają przed przypadkowym wypięciem. Ich wadą jest to że w niskich temperaturach może być problem z wypięciem (odkręceniem)
* bez zabezpieczenia - nie posiadają wad w/w karabinków, można je stosować do nurkowań pod lodem ale pod warunkiem że zawsze zapniemy dwa karabinki i to tak aby odpinały się w przeciwne strony..

Linowy system asekuracyjny

Nawet najlepszy sprzęt asekuracyjny nie zapewni bezpieczeństwa nurkom, jeżeli nie będzie prawidłowo zmontowany i stosowany. Maksymalny poziom bezpieczeństwa zapewni dopiero prawidłowo zmontowany linowy system asekuracji. Ważne jest aby nie zaniedbać żadnego z elementów systemu, bo o jego bezpieczeństwie decyduje najsłabszy element.

Pary nurkowe - komunikacja.

Nurkowanie pod lodem wymaga współdziałania całej grupy, tylko takie działanie pozwoli zapewnić właściwy poziom bezpieczeństwa. Nurkowie pod wodą jak i na powierzchni wody działają w parach, a każda z par ma określone zadania.

Para nurkująca bezwzględnie musi być zabezpieczona liną, która jednocześnie służy do komunikacji. Wszyscy uczestnicy powinni umieć komunikować się przy pomocy liny oraz znać stosowane znaki.

Zasada jednej trzeciej (1/3)

Zasada jednej trzeciej stosowana jest w czasie nurkowania w przestrzeniach zamkniętych, tam gdzie bezpośrednie wyjście na powierzchnię wody jest niemożliwe (nurkowanie w jaskiniach, pod lodem czy na wrakach). Zasada określa minimalną ilość czynnika oddechowego niezbędną do powrotu i to tylko w przypadku w którym dekompresja nie wpłynie na czas powrotu.

Reguła jest w zasadzie prosta:

* 1/3 zapasu czynnika oddechowego na nurkowanie,
* 1/3 na powrót
* 1/3 rezerwa, ma pozostać po nurkowaniu, w razie sytuacji nieprzewidzianych w trakcie nurkowania możemy skorzystać z tego zapasu

Akcja Ratownicza

W przypadku stwierdzenia przez asekurację braku nurków na drugim końcu liny (wyciągnięto całą linę z przerębla). Powinna być natychmiast rozpoczęta akcja ratownicza,

Autoratownictwo
Polega na próbie samodzielnego odszukania przerębla dzięki użyciu kołowrotka i śruby lodowej. W tym celu wkręcamy śrubę lodową w lód (do końca gwintu), w taki sposób aby nie mogła samoistnie wypaść lub się wykręcić. Śruba lodowa powinna być jeszcze przed wejściem do wody przypięta do końca linki kołowrotka, a sam kołowrotek powinien być wpięty na krótkiej lince w D-ring (koniecznie stalowy) w KRW. Zabezpieczy to śrubę i kołowrotek przed przypadkowym zgubieniem w trakcie wkręcania śruby w lód.

Autoasekuracja

oświadczeni nurkowie mający wprawę w obsłudze kołowrotka (umiejętności z kursu jaskiniowego) mogą w trakcie nurkowania asekurować się sami (autoasekuracja). Taki typ asekuracji może być w szczególnych przypadkach lepszy niż asekuracja przy pomocy liny. Autoasekuracja sprawdza się idealnie w sytuacji gdy pod wodą lina asekuracyjna nie biegnie w linii prostej miedzy asekuracją a para nurkującą, lecz zagina się na przeszkodach, takich jak np. duże głazy czy drzewa. Przypomnę jeszcze raz że tego typu nurkowania mogą prowadzić tylko bardzo doświadczeni nurkowie.

Hipotermia

W trakcie całej akcji nurkowej należy zwracać szczególną uwagę aby nie doszło do hipotermii u nurków oraz personelu powierzchniowego. Wbrew pozorom przy ujemnych temperaturach powietrza lub silnym wietrze bardziej narażeni na hipotermię są osoby znajdujące się na powierzchni lodu. Jeżeli jest to możliwe należy zapewnić ciepłe pomieszczenie. Dobrze jest jeżeli nurkowie będą się ubierali i rozbierali ze skafandra w takim pomieszczeniu.

Odmrożenia

Lekceważenie odpowiedniej ochrony termicznej przez osoby znajdujące się na lodzie może doprowadzić nawet do odmrożeń. Najbardziej narażone na odmrożenia są ręce i stopy.

Nurkowanie pod lodem - celem niniejszej publikacji jest zwrócenie uwagi na pewne zasady rządzące bezpieczeństwem nurkowań pod lodem. Wchodząc pod lód warto zastanowić się czy nasze umiejętności są wystarczające.;

Węzły żeglarskie - warto również zapoznać się z węzłami stosowanymi w trakcie nurkowania pod lodem ich znajomość może wiele ułatwić, oraz ustrzeże nas przed przypadkowym odwiązaniem się liny. Pragnę zwrócić szczególną uwagę na ósemkę podwójną, która powinna wystarczyć do większości naszych potrzeb.